Het Binnenhof in renovatie, retail die de concurrentie voelt van online winkelen en steeds meer mensen die in de Haagse binnenstad willen wonen, werken, recreëren en leren. Tel daarbij op de klimaatopgaven, energietransitie en de gevolgen van corona en het is duidelijk dat de behoefte aan een toekomstbestendig langetermijnperspectief groter is dan ooit. Daarom maakte Den Haag een binnenstadsplan. Een gezamenlijke exercitie van de lokale overheid, ondernemers, vastgoedeigenaren, bewoners, belangenbehartigers, maatschappelijke en culturele organisaties.
Tekst: Christine van Eerd | Gepubliceerd in: RUIMTEVOLK Magazine #1
Het nieuwe Binnenstadsplan 2033: Levendig, groen en verbonden op unieke gronden biedt een ambitieus langetermijnperspectief. Het kwam tot stand in een publiek-private samenwerking die zorgt voor draagvlak en betrokkenheid, niet alleen bij de visievorming maar ook bij de uitvoering.
Het is al de derde keer dat Den Haag een meerjarenplan maakt voor de binnenstad. Hoewel elk plan voortbouwt op eerdere plannen, spitst het zich steeds toe op actuele ontwikkelingen. ‘Binnensteden moeten zich echt opnieuw uitvinden’, zegt Anne Seghers, die vanuit RUIMTEVOLK ondersteunde en adviseerde bij de totstandkoming van het binnenstadsplan. ‘Voor corona waren middelgrote steden het zorgenkindje, nu dreigen binnensteden van grote steden in zwaar weer te komen. Dat onderstreept de noodzaak van een gezamenlijke en breed gedragen visie die ruimtelijke en programmatische keuzes combineert.’
Drastisch vergroenen
In intensieve co-creatie heeft een brede groep partners in een publiek-private samenwerking ambities geformuleerd, scenario’s gevisualiseerd en richtinggevende keuzes gemaakt. Dit heeft geleid tot een integraal toekomstperspectief met heldere ontwikkelprincipes, gebiedsuitwerkingen voor de verschillende sfeergebieden en een duidelijke uitvoeringsstrategie. In vergelijking met eerdere binnenstadsplannen valt op dat dit plan inzet op drastische vergroening. Daarbij is inzichtelijk gemaakt dat een robuust groen raamwerk op sommige plekken ten koste kan gaan van andere ruimtevragers in het toch al krap bemeten straatprofiel.
De nu nog stenige grachten met geparkeerde auto’s zullen veranderen in prettige verblijfszones. Dat laatste hangt samen met een stevige mobiliteitskeuze: ruim baan voor de voetganger door het creëren van aantrekkelijke routes. De historische stad moet zichzelf opnieuw positioneren ten opzichte van nieuwe ontwikkelingen als het Central Innovation District (CID) en de Binckhorst. Dit binnenstadsplan zet in op goede verbindingen om oude en nieuwe stadsdelen in symbiose te laten groeien en de stad te versterken.
Puzzelen in samenspraak
Het is puzzelen op de vierkante meter om aan alle ambities tegemoet te komen en dat is alleen mogelijk in samenspraak met zoveel mogelijk gebruikers van de binnenstad. Nicole Aalbers, senior-adviseur binnenstad en retail bij de gemeente Den Haag: ‘De binnenstad is ons visitekaartje, het is een belangrijk gebied met uitstraling voor de hele stad. Iedere ingreep die je daar doet, raakt meerdere beleidslijnen. Gezamenlijk een plan maken, kost veel tijd, maar je ziet dat het loont.’ Als voorbeeld noemt ze de metamorfose van de Grote Marktstraat, die in het vorige binnenstadsplan is aangewezen als winkelkern. De gemeente investeerde in de openbare ruimte, onder andere met straatmeubilair ontworpen door architect Lana du Croq. Ondernemers kregen daardoor vertrouwen om te investeren zoals in De Nieuwe Haagse Passage.
Stevige basis
De publiek-private samenwerking voor de Haagse binnenstad bouwt voort op een traditie van meer dan twintig jaar. ‘Dat schept vertrouwen’, zegt Ad Dekkers, directeur van Bureau Binnenstad. ‘Iedereen is ervan overtuigd dat we elkaar moeten vasthouden om tot resultaten te komen.’ Opvallend bij dit nieuwe binnenstadsplan is volgens Dekkers de brede steun voor vergroening en klimaatadaptatie. ‘Ook ondernemers pleiten er nu voor om auto’s minder prominent te maken in de binnenstad. Tien jaar geleden was dat ondenkbaar, nu kwamen ze er zelf mee. Ze zien dat het verblijfsklimaat verbetert als auto’s plaatsmaken voor wandelgebieden, groen en terrassen. Ook zien de ondernemers kansen op de daken van gebouwen. Een van de vastgoedeigenaren zei dat hij er een verdieping bij krijgt, waardoor de waarde stijgt.’
Mede-eigenaarschap
In co-creatie een binnenstadsplan maken gaat stapsgewijs en multidisciplinair. Het begint bij het kernteam van de gemeente, met expertise in economie, stedenbouw en mobiliteit. Ambtenaren uit andere beleidsdomeinen spraken mee in kennislabs om ook breder inzichten te kunnen meenemen. Externe experts droegen bij om de opgaven scherp te krijgen, zoals de Economic Board The Hague, de Vastgoedtafel maar ook jongerenambassadeurs en Voorall, een belangenorganisatie voor mensen met een beperking.
Een brede vertegenwoordiging van betrokkenen nam deel aan binnenstadslabs en een online platform gaf inwoners en bezoekers van de Haagse binnenstad de mogelijkheid hun zegje te doen over de belangrijkste keuzes. Stad & Co begeleidde de totstandkoming van het binnenstadsplan en het co-creatieproces. Directeur Farzad Ghaus: ‘Doordat je met diverse partijen in discussie gaat, groeit de kwaliteit van het plan en creëer je mede-eigenaarschap.’ Hij was blij verrast met de enorme betrokkenheid. ‘Bij iedereen zag je liefde voor de binnenstad en de wil er gezamenlijk iets van te maken.’
De kracht van beeld
RUIMTEVOLK bracht stedenbouwkundige expertise in. Bijvoorbeeld door ruimtelijke en programmatische keuzes via scenario’s voor te leggen aan de betrokkenen, maar ook door ambities te vertalen in beeld. Anne Seghers: ‘Met kaarten en visualisaties maak je de consequenties van bepaalde keuzes concreet en specifiek.’ Nicole Aalbers noemt bijvoorbeeld de doorsnedes van gebouwen, waar ook de ondergrond en de verdiepingen in beeld kwamen. ‘Het gaat niet alleen om de plint. Daaronder en daarboven liggen kansen voor vergroening, waterberging, werklocaties en woningen.’ Welk type woningen daar kan komen, daarover verschillen de partijen overigens nog van mening. Is er behoefte aan meer sociale woningbouw of juist luxe appartementen voor expats? Het binnenstadsplan biedt genoeg flexibiliteit en ruimte om dit nader uit te werken in een woonvisie.
Een binnenstadsplan en dan?
Met het vaststellen van een plan ben je er nog niet. Na het bestuurlijk traject volgt de uitvoering. In een convenant wordt vastgelegd wie wat gaat doen en uitvoeringsagenda’s leggen de accenten voor de kortere termijn. Dekkers: ‘Zo krijgt het plan handen en voeten. Je kun elkaar scherp houden en waar nodig bijsturen.’
Ook de organisatie van de publiek-private samenwerking is tegen het licht gehouden. Ghaus: ‘Voor de uitvoering is het van belang die samenwerking en de financiering goed in te richten. De brede ambities vereisen versterking van het binnenstadsmanagement met een nieuwe organisatiestructuur. Het advies dat we daarover hebben opgenomen, is door alle betrokkenen omarmd.’
Niet kopiëren, wel leren
Den Haag is niet de enige stad die werkt aan verbetering van de binnenstad. Verschuivend winkelgedrag, de noodgedwongen aandacht voor het klimaat en de mobiliteitsomslag, al die opgaven zie je ook in andere steden. In grote lijnen kunnen de oplossingen overeenkomen, al kent elke binnenstad ook specifieke aspecten. Klakkeloos kopiëren is dus niet aan de orde. Wel kunnen andere steden zich laten inspireren door de Haagse aanpak. Anne Seghers is enthousiast over het lef dat Den Haag heeft getoond en gunt dat ook andere steden, want ‘een gezonde binnenstad is niet vanzelfsprekend.’
