Woningbouw in Nederland is als een denderende trein van beproefde standaardoplossingen en woonconcepten die zich ondanks de vele omwegen en tussenstations ogenschijnlijk moeilijk laat stoppen. Om tot nieuwe (en betaalbare) oplossingen te komen zullen overheden, politiek en bouwwereld elkaar daarom intrinsiek moeten uitdagen en motiveren om nieuwe wegen te bewandelen. Het Almeerse Woningbouwatelier heeft laten zien dat woningbouw niet alleen anders kan, maar ook veel sneller!
Vijf jaar geleden namen het Rijksvastgoedbedrijf, het ministerie van BZK en de gemeente Almere het initiatief om buiten de gebaande paden innovatie op de woningmarkt te stimuleren en organiseren. Ik had de eer en opdracht deze innovaties los te weken, te organiseren en te begeleiden. Eerst als kwartiermaker, later als atelierleider. Samen ontwikkelden we het concept van het Woningbouwatelier, waarin we een ‘safe space’ en platform creëerden en daarbinnen verbinding legden tussen de (veranderende) woningbehoefte en experimenten, kennis en koplopers én realisatie en onderzoek. Ook zorgden we voor een etalage en podium om innovatie te delen en te belonen én om gemeenten en bouwwereld te inspireren.
In filosofie en aanpak borduurt het Woningbouwatelier daarmee voort op de Nederlandse én Almeerse traditie van praktijkexperimenten (zoals Programma Experimentele Woningbouw, Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting en de verschillende buitenexposities in Almere) waarin vernieuwing van de woningbouwproductie centraal staat.
Ondanks de toegenomen complexiteit rondom woningbouw en vernieuwing is het niet alleen gelukt om binnen het Woningbouwatelier een aantal relevante experimenten op te starten, maar tevens om die binnen een paar jaar ook daadwerkelijk te realiseren. Van de Bouwexpo Tiny Housing en het realiseren van de eerste Wikihousewijk tot de baanbrekende betaalbare Goedhuurwoningen. Ze staan er (bijna) allemaal.
Interessant is ook dat de gemiddelde doorlooptijd van deze projecten. Deze is in alle gevallen namelijk veel korter dan reguliere woningbouwprojecten, gemiddeld zo’n 3 tot 4 jaar. Dat bewijst ook dat wanneer partijen gemotiveerd zijn, planontwikkeling veel sneller kan. In Almere was het de drive om te innoveren en op een andere manier samen te werken (van planontwikkeling en aanbesteding tot realisatie) die extra energie en creativiteit losmaakte.
Het Woningbouwatelier laat zien dat zowel vernieuwing als productie gebaat is bij visie, kennis, goed opdrachtgeverschap en gemotiveerde partijen. Een samenwerkingsproces waarin partijen bereid zijn om vroegtijdig de complexiteit van de opgaven te omarmen en doorgronden.
In mijn jaren als atelierleider van het Woningbouwatelier heb ik nauwelijks gezucht en gesteun over RO-procedures gehoord of gesputter over ‘stapeling van ambities’, de gangbare klacht in de bouwwereld. De gezamenlijke visie en ‘can do’-mentaliteit liet dit eenvoudig weg niet toe. Hoe anders krijg je als corporatie (De Alliantie), bouwer (Trebbe) en gemeente (Almere) het voor elkaar om binnen 3 jaar 58 betaalbare grondgebonden woningen te realiseren, met flexibele indeling en met woonlasten (huur en energie) rond de 550 euro? Iets wat tot op heden als onhaalbaar en onrendabel wordt gezien. Een voorbeeld dat niet alleen inspireert, maar ook klaar staat voor opvolging en opschaling. Het mes van innovatie en samenwerking in de woningbouw snijdt dus aan meerdere kanten. Gemeenten en markt waar wachten we nog op?
Sjors de Vries
Atelierleider Woningbouwatelier 2015-2016
Deze en veel andere lessen zijn nu te lezen in het fraaie magazine ‘5 jaar Woningbouwatelier – Succesvolle experimenten voor de bouwwereld‘.
